Piemonte: meer dan Barolo & Barbaresco

Piemonte is een regio waar veel topwijnen vandaan komen. Ook een regio waar een enorme focus ligt op wat terroir kan bieden, en ook hoe hiërarchie in druivensoorten kan bepalen hoe wijn gemaakt wordt. 

Maar goed laten we eerst een beginnen met een stukje geschiedenis.

De Barolo Boys: Revolutie in de Wijngaard

Eind jaren '80 was Barolo een andere wijn dan we nu kennen. Zware, tannine-rijke (tannine-rijk is het overigens nog steeds, kun je nagaan waar ze vandaan kwamen) monsters die soms een decennium nodig hadden voordat je ze überhaupt kon drinken. Dat was, totdat een groep jonge, ambitieuze wijnmakers besloot dat het tijd was voor verandering.

Deze rebellen, later gedoopt tot de 'Barolo Boys', introduceerden technieken die in Piemonte als heiligschennis werden beschouwd. Kortere maceratie, Franse barriques in plaats van grote Slavonische vaten, en een modernere benadering van wijnmaken. Namen als Elio Altare, Chiara Boschis en Luciano Sandrone stonden vooraan in deze revolutie.

Het resultaat daarvan? Barolos die jonger drinkbaar waren, met meer toegankelijk fruit en zachtere tannines. De traditionalisten waren woedend. Er volgden verhitte discussies in dorpscafés, families die niet meer met elkaar spraken, en een wijnstreek die verdeeld werd/was in twee kampen.

Afbeelding: Vignarionda, één van de meest begeerde wijngaarden voor Barolo.

Vandaag de dag is die ruzie wel weer voorbij, maar zijn er zeker nog contrasterende opvattingen. Linksom of rechtsom echter heeft het wel verandering en bewustzijn teweeg gebracht. Veel wijnmakers nemen het beste van beide werelden: de elegantie van traditie gecombineerd met de precisie van moderne technieken. De Barolo Boys hebben, bewust of onbewust, die hele regio wakker geschud en ervoor gezorgd dat Piemonte relevant bleef in een veranderende wijnwereld.

Wat is Piemonte vandaag de dag?

Piemonte heeft twee grote wijncentra, en ondanks dat ze op een steenworp afstand van elkaar liggen zijn er behoorlijk grote verschillen. Ik heb het dan over Alba en Asti.

Alba is de "hoofdstad" van Nebbiolo. Hier draait alles om Barolo en Barbaresco, om truffels, om toprestaurants en om internationale erkenning. Het is het Piemonte van glanzende wijnmagazines en astronomische prijzen. Wie door de heuvels rondom Alba rijdt, ziet gepolijste wijnhuizen en perfect onderhouden wijngaarden. Dit is waar de grote reputatie van Piemonte wordt gemaakt en ook zeker is verdiend.

Asti daarentegen heeft een heel ander verhaal. Deze streek staat bekend om zijn Moscato, de zoete, sprankelende wijn die de wereld heeft veroverd als 'Asti Spumante' (of tegenwoordig gewoon 'Moscato d'Asti'). Ze maken ook serieus goede rode wijn, maar dat is altijd Barbera. Een druif die je ook in Alba zeker ziet, maar daar vooral op de schaduwzijde van heuvels wordt gepland. Waar Alba serieus en prestigieus is, is Asti wellicht wat toegankelijk. De heuvels zijn zachter, de sfeer relaxter, de prijzen vriendelijker.

Onderschat Asti dan ook zeker niet. Hier vind je serieuze Barbera's, en de regio heeft zijn eigen trots en traditie. Het verschil tussen beide gebieden symboliseert perfect de veelzijdigheid van Piemonte: van feestelijke bubbels tot de meest serieuze rode wijnen ter wereld, allemaal binnen één regio.

Daarnaast heb je dan nog de Langhe en Roero, maar zonder daar al teveel over uit te wijden, noem het de grotere gebieden die eromheen liggen.

Dus weer even terug naar een stukje geschiedenis:

Angelo Gaja: De Man die de Regels Herschreef

Als er één naam is die Piemonte op de wereldkaart heeft gezet, is het Angelo Gaja. Deze wijnmaker uit Barbaresco is een legende, een visionair, en voor sommigen een controverse. Voor mijzelf zijn zijn wijnen een enorme invloed geweest, en over tijd hebben ze ook weer net zo goed aan status verloren voor me.

In de jaren '70 en '80 deed Gaja dingen die simpelweg niet gedaan werden in Piemonte. Hij plantte internationale druivenrassen als Cabernet Sauvignon en Chardonnay in het heilige Barbaresco-gebied. Hij gebruikte nieuwe Franse eiken vaten. Hij vraagde prijzen die Italiaanse wijnliefhebbers deden watertanden, maar ook betalen.

Resultaat daarvan? Wijnen die internationaal werden bejubeld en ineens op dezelfde lijstjes stonden als de Grands Crus uit Bordeaux en Bourgogne. Gaja bewees dat Italiaanse wijn net zo prestigieus, verfijnd en duur kon zijn als welke Franse topwijn dan ook.

Maar zijn grootste impact ligt nog wat dieper. Gaja inspireerde een hele generatie wijnmakers om een stuk hoger te mikken, om niet tevreden te zijn met "goed genoeg", om te investeren in kwaliteit en om Piemonte te zien als een regio die zich met de beste ter wereld kon meten. Zonder Angelo Gaja zou Piemonte er vandaag heel anders uitzien. Inmiddels is Gaja ook allang niet meer alleen in Piemonte actief, maar bijvoorbeeld ook in Bolgheri, Brunello en verder naar het zuiden.

Poderi Colla: Stille Revolutionairen

Terwijl de Barolo Boys veel aandacht kregen en Gaja de krantenkoppen haalde, waren er ook producenten die op hun eigen, stillere manier de regio vormgaven. Poderi Colla is daar een prachtig voorbeeld van.

Dit familiewijnhuis, gerund door Federica Colla en Pietro Colla, staat bekend om zijn onberispelijke kwaliteit en diep respect voor terroir. Ze waren pioniers in het biologisch werken in de wijngaard, lang voordat dit mainstream werd. Hun wijnen, worden geroemd om hun zuiverheid en elegantie.

Maar wellicht belangrijker nog is dat zij al zover teruggaan qua geschiedenis dat ze nog hebben bijdragen aan de ontwikkeling van Nebbiolo en status daarvan. Lees je zo nog wat meer over. 

Daarnaast waren zij vroeger ook de eigenaar van Prunotto. Wat tegenwoordig binnen de Antinori stal hoort.

Dolcetto

Je zag het net al even, de ontwikkeling van Nebbiolo. Vroeger was Nebbiolo dus een soort inferieur bijproduct van de regio. Mensen wilden het niet drinken, want niet bepaald toegankelijk, lastig, etc.

Wat dronk men toen: Dolcetto. 

Waarom? Dolcetto is makkelijker te telen, rijpt sneller, en levert betrouwbare oogsten. Voor de boeren die deze wijnen ook zelf dronken, was dat ideaal. Het was de dagelijkse wijn, de wijn bij het eten, de wijn die je zonder gedoe kon drinken.

De naam betekent letterlijk "de kleine zoete", wat verwarrend is omdat de wijn meestal droog is. Het slaat op de zoete smaak van de druif zelf. Dolcetto geeft wijnen met donker fruit, zachte tannines en een instant drinkbaarheid. Geen jarenlange rijping nodig, gewoon opentrekken en genieten.

Vandaag de dag is Dolcetto voor veel huizen in Piemonte de instapper. De wijn die ze maken voor elke dag. Pizza-wijn. Wil niet zeggen dat er iets mis mee is, maar Dolcetto is vaak wat meer fruitgericht, toegankelijk, snel op dronk, én prijstechnisch heel aantrekkelijk.

Wijnmakers zelf focussen liever op Nebbiolo of Barbera, want die brengen meer geld en prestige, maar voor liefhebbers die op zoek zijn naar authentiek Piemonte zonder de prijskaart, is Dolcetto een fantastische ontdekking.

Timorasso: De Wederopstanding van een Vergeten Druif

Dan nog zo'n druif die nogal van rol is gewisseld. Ergens in de jaren '80 stond Timorasso op het punt om volledig te verdwijnen. Deze oude, inheemse witte druif uit de Colli Tortonesi was zo goed als uitgestorven – misschien nog een handjevol oude wijnstokken hier en daar.

Toen kwam Aldo Massa, een hartstochtelijke wijnmaker die geloofde in het potentieel van deze vergeten druif. Hij begon Timorasso opnieuw te planten en experimenteerde met wijnmaakstijlen. Wat hij ontdekte, verbaasde iedereen.

Timorasso bleek in staat te zijn wijnen te produceren met enorme complexiteit en rijpingspotentieel, iets wat je natuurlijk zelden ziet bij witte wijnen. Denk aan krachtige textuur, aroma's van abrikoos, kruiden en mineralen, en een zuurgraad die de wijn fris houdt, zelfs na jaren op fles.

Vandaag is Timorasso wel echt een symbool van Piemonte's vermogen om zichzelf opnieuw uit te vinden. De productie is nog steeds klein, de prijzen zijn gestegen, kwaliteit bij wijnmakers als bijvoorbeeld Borgogno, én de wijn heeft een cultaanhang gekregen onder wijnliefhebbers die op zoek zijn naar iets unieks. Van bijna-uitsterven tot cult-wijn in een paar decennia. Knap hoor.

Je leest het, Piemonte is meer dan alleen Nebbiolo en tannines. Zoveel meer dat ik daar wel meer over vertel in een deel2, en 3 van dit artikel.

... en 4 wellicht.

Veelgestelde vragen

1. Is Barolo altijd krachtig?
   Hoewel Barolo bekend staat om zijn kracht, hangt veel af van het oogstjaar en de producent. Moderne stijlen kunnen verrassend elegant zijn.
   
   
2. Wat is de beste leeftijd voor een Barolo?
   De meeste Barolo's hebben minimaal 8-10 jaar nodig om op hun best te zijn, maar topwijnen kunnen gemakkelijk 20-30 jaar mee.
   
   
3. Waarom is Nebbiolo zo speciaal?
   Deze druif combineert kracht met elegantie en produceert wijnen met een uniek aromaprofiel dat nergens anders ter wereld te vinden is. De druif zie je sowieso weinig in andere delen van de wereld.
   
   
4. Moet je dure Piemonte wijnen kopen?
   Niet per se. Begin met een goede Barbera of Langhe Nebbiolo om de regio te leren kennen. Bijvoorbeeld deze Nebbiolo van Boroli.
   
   
5. Wat maakt Piemonte uniek?
   De combinatie van bodem, klimaat en eeuwenoude wijnbouwtraditie maakt deze regio onvervangbaar in de wijnwereld.